فضایل و مسایل روز عرفه و تکبیرات تشریق

نویسنده: استاد ضیاء احمد فاضلی

♦️ روز عرفه، احکام وعظمت آن:
عرفه به حیث نگین ماه ذوالحجه، روزی بسیار بزرگ و مبارک است؛ طوری که خورشید بر هیچ روزی بزرگتر و بافضیلت تر از آن نتابیده است؛ از همه مهمتر اینکه عرفه، روز اعلان شکست کفر و پیروزی اسلام و روز نزول مژده به کمال رسیدن آئین مبارک اسلام است؛ چنانکه الله در باره آن می فرماید: «الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ دِینِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلَامَ دِینًا» [المائده: 3]
ترجمه: امروز، کافران از [شکست] دین تان نا امید شدند؛ پس از ایشان نترسید و از من بترسید. امروز، دین شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را برای شما تکمیل نمودم و اسلام را به عنوان آیین خداپسند [و جاودان] برای شما برگزیدم.
از همین رو، در صحیح البخاری آمده است که فردی یهودی نزد عمر(رض) آمد و گفت: ای امیرمؤمنان! شما آیه ای را در کتاب آسمانیتان دارید که اگر بر ما یهودیان نازل می شد هر سال آن روز را جشن می گرفتیم. عمر(رض) پرسید: کدام آیه؟ آن یهودی گفت: آیه ی: «الیوم أکملت لکم دینکم…». عمر(رض) گفت: به خدا سوگند دقیق به یاد دارم که این آیه در کجا و در چه روزی و در چه ساعتی بر پیامبر(ص) نازل گردید. در عرفات؛ شامگاه روز عرفه مصادف با روز جمعه نزول یافت.

روز آزادی از آتش جهنم:
عرفه روزی است که دریای رحمت و مغفرت خداوند به طلاطم می افتد و گنهکاران بسیاری را در این روز می بخشد. پیامبر(ص) فرمودند: «مَا مِنْ یَوْمٍ أَکْثَرَ مِنْ أَنْ یُعْتِقَ اللهُ فِیهِ عَبْدًا مِنَ النَّارِ، مِنْ یَوْمِ عَرَفَهَ، وَإِنَّهُ لَیَدْنُو، ثُمَّ یُبَاهِی بِهِمِ الْمَلَائِکَهَ، فَیَقُولُ: مَا أَرَادَ هَؤُلَاءِ؟». [صحیح مسلم]
ترجمه: «الله در روز عرفه بیشتر ازهر روزدیگری بندگانی را از جهنم آزاد میکند. به بندگانش [که دراین روز به یاد او میطپند] نزدیک شده و نزد فرشتگان بدیشان فخر میکند ومیگوید: [آیامیدانید]اینان چه میخواهند؟ (مگر جز خشنودی من، و آمرزش گناهانشان آرزوی دیگری دارند؟!)».

فضیلت روزۀ روز عرفه:
اگر حجاج بیت الله بهره ی شان ازین روز را با حضور در عرفات به اوج رسانده و برگ آزادی از جهنم را حاصل می کنند، الله متعال بهره ی ما بقیه امت از این روز را با گرفتن روزه به کمال رسانده و با آن، میان ما و جهنم 70 سال ایجاد فاصله را مژده می دهد؛ چنان که پیامبر(ص) فرمودند: «مَنْ صَامَ یَوْمًا فِی سَبیلِ اللهِ بَعَّدَ اللهُ وَجْهَهُ عَنِ النَّارِ سَبْعِینَ خَرِیفًا». [صحیح البخاری]
ترجمه: هر کس یک روز براى خدا روزه گیرد، خداوند روى او را به اندازه مسیر هفتاد سال از آتش دوزخ دور مى دارد.
اگر یک روزه روزه در روزهای عادی چنین باشد؛ تصورتان چی است که اگر آن روز روز عرفه باشد چگونه خواهد بود؟ از همین رو، پیامبر(ص) فرمودند: «صِیَامُ یَوْمِ عَرَفَهَ، إِنِّی أَحْتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ یُکَفِّرَ السَّنَهَ الَّتِی قَبْلَهُ وَالسَّنَهَ الَّتِی بَعْدَهُ» [صحیح ترمذی]
ترجمه: در باره ی روزه ی روز عرفه، توقع دارم که خداوند گناهان یک‌سال قبل و یک سال بعد روزه دار آن را ببخشد.
پس کوشش کنید با خانواده تان دستجمعی این روز را روزه بگیرید.

♦️فضیلت دعا در روز عرفه:
پیامبر اسلام بهترین دعاء را دعای روزه عرفه عنوان کرده فرمودند: «خَیْرُ الدُّعَاءِ دُعَاءُ یَوْمِ عَرَفَهَ، وَخَیْرُ مَا قُلْتُ أَنَا وَالنَّبِیُّونَ مِنْ قَبْلِی: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ وَلَهُ الحَمْدُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ» [ترمذی: بدرجه حسن]
♦️ترجمه: بهترین دعاء، دعای روز عرفه است، و بهترین آنچه من و پیامبران پیش از من گفته اند، اینست: «لا اله الا الله وحده لاشریک له، له الملک و له الحمد و هو علی کل شیء قدیر».
پس ارزش دارد که این روز مبارک را با دهانِ روزدار و با قلبی شکسته و خاشع و با زبان منهمک و مشغول به دعا، توبه، استغفار و تسبیح و تهلیل پروردگار و با اندامی در حال طاعت و بدور از گناه سپری نماییم.

تکبیرات تشریق:
تکبیرات تشریق، از مهمترین ویژگیهای روز قبل و روزهای بعد از عید قربان است.
ایام عید اضحی، ایام پیروزی خلیل خدا؛ ابراهیم(ع) در برابر ابلیس است که چگونه توانست در آزمون الهی در قربانی فرزندش، از یکسو، تمامی عواطف پدری و از جانب دیگر، تمام وسوسه های ابلیس را در برابر حکم خدا زیر پا کند و دسیسه های مزورانه ی وی را به شکست مواجه سازد و با گذاشتن کارد بر حلقوم نازک یگانه فرزند دوست داشتنی تر از جانش، صدق بندگی و اوج تسلیمی خود در برابر ذات احدی را به اثبات رساند.

به حق این پیروزی، پیروزی ایمان بر کفر؛ و توحید بر شرک و پیروزی نور بر ظلمت است. از این رو، به جابوده است که این روزها بزرگترین روزهای سال و پرافتخارترین و هیجانی ترین روزها در تاریخ تمام ادیان آسمانیِ بعد از ابراهیم(ع) قرار بگیرد.
بی شک، تکبیرات تشریق در این ایام بخاطر احیای این خاطره و تجلیل از این پیروزی و تجدید تعهد با پروردگار بر دوام خط ابراهیم(ع) است.

ثبوت آن تکبیرات در قرآن کریم:
الله متعال در سوره بقره فرموده است: «وَاذْکُرُوا اللَّهَ فِی أَیَّامٍ مَعْدُودَاتٍ».
ترجمه: الله را در روزهای چند، یاد کنید!
امام نسفی در ذیل این آیه می گوید: منظور از “أَیَّامٍ”، روزهای تشریق است (از نهم ذوالحجه تا سیزدهم) و منظور از ذکر در آنها، گفتن تکبیراتِ تشریق در عقب نمازها و هنگام رمی جمره ها است [ البته گفتن بعد از نمازها متعلق به عموم مسلمین وهنگام رمی جمره ها ویژه حجاج بیت الله است].

عبارت تکبیرات تشریق:
آنچه در بسا احادیث آمده است، عبارت زیر است: اللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ وَاللَّهُ أَکْبَرُ، اللَّهُ أَکْبَرُ، وَلِلَّهِ الْحَمْدُ.

حکم گفتن این تکبیرات: 
نزد امام ابوحنیفه و جمعی دیگر، گفتن آنها –اقلاً- یکبار، بر هر زن و مرد مسلمان واجب است. این تکبیرات که از شعایر اسلام است باید بلند گفته شود تا بر جانها تأثیر گذارد و فضا را تغییر دهد.

زمان و جای گفتن تکبیرات:
از صبح روز عرفه شروع می شود و تا عصر روز چهارم عید در عقب نمازهای فرض –چه به جماعت یا به تنهایی- گفته می شود.

تکبیرات تشریق در روزهای دهه وایام عید:
اگر وجوب آن محدود به روزهای تشریق است؛ اما بدون شک، فراوان گفتن آن در شب و روزهای این دهه وایام عید (چه در خانه یا مسجد، یا بازار و یا هرجای دیگر)، مطلوب و مستحب است. در صحیح مسنداحمد آمده است که پیامبر(ص) فرمودند: «در بستر سال هیچ روزهایی -به مانند این دهه- وجود ندارد که نزد الله آنهمه با عظمت باشد و عمل صالحش نزد او تعالی آن قدر دوست داشتنی باشد؛ پس در این روزها «لااله الاالله» و «الله اکبر» و «الحمدلله» را بسیار بگویید!».
امام بخاری درصحیحش میگوید: «ابن عمر و ابوهریره(رض) در روزهای این دهه وارد بازار می شدند و تکبیر می گفتند و مردم به تکبیر آنها تکبیر می گفتند». و همچنین امام بخاری میگوید: «عمربن الخطاب(رض) در قبه اش در منی، تکبیرمی گفت واهل مسجد با شنیدن تکبیر او تکبیر می گفتند و مردم در بازار به تکبیر آنها تکبیر می گفتند و از اثر آن، منابر به لرزه می افتاد».