فضایل و مسایل قربانی
نویسنده: استاد ضیاء احمد فاضلی
قربانی، عبادتی است به هدف: اثبات بندگی برای الله، و نیز احیای خاطره‌ی فداکاری ابراهیم(ع) و تجدید تعهد با پروردگار بر قبول هرگونه فداکاری در راه بندگی او و دلجویی از فقرای امت اسلامی.
روح وحقیقت قربانی اخلاص نیت است:
الله متعال در باره قربانی حجاج بیت الله گفته است: «لَنْ یَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَکِنْ یَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْکُمْ» [الحج: 37]
♦️ترجمه: هرگز گوشتها و خونهای آنها به الله نمی رسد؛ بلکه تقوا [و اخلاص نیت] شما است که بدو می رسد.
فضیلت قربانی:
برای اهمیت آن، همین بس که سنت ابراهیمی و شعیره‌ی اسلامی و رمز فداشدن در راه الله متعال است. الله متعال، قربانی را از شعایر دین خود خوانده و آن را مایه‌ی خیر و خوبی برای ما امت دانسته است؛ آنجا که می فرماید: «وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَکُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَکُمْ فِیهَا خَیْرٌ». [الحج: 36]
♦️ترجمه: شتران [قربانی] را برای شما از شعائر الله (نشانه های دین خدا) قرار داده ایم. شما را در آن خیر و خوبی فراوان است.
عایشه(رض) می‌گوید: 
پیامبر(ص) فرمودند: «مَا عَمِلَ آدَمِیٌّ مِنْ عَمَلٍ یَوْمَ النَّحْرِ أَحَبَّ إِلَى اللهِ مِنْ إِهْرَاقِ الدَّمِ، إِنَّهُ لَیَأْتِی یَوْمَ القِیَامَهِ بِقُرُونِهَا وَأَشْعَارِهَا وَأَظْلاَفِهَا، وَأَنَّ الدَّمَ لَیَقَعُ مِنَ اللهِ بِمَکَانٍ قَبْلَ أَنْ یَقَعَ مِنَ الأَرْضِ، فَطِیبُوا بِهَا نَفْسًا».[روایت از ترمذی بدرجه حسن]
♦️ترجمه: فرزند آدم در روز عید عملی دوست داشتنی تر نزد الله از ریختن خون (قربانی) انجام نداده است. یقیناً روز قیامت حیوان قربانی با شاخها، مویها و شنگهایش حاضر می شود [تا همه اش به طور کامل به میزان حسنات قربانی کننده گذاشته شود]. و بی شک، قبل از آن که خون قربانی به زمین برسد به نزد الله به مکان [اجابت] می رسد؛ پس با طیب خاطر قربانی کنید.
احکام وآداب قربانی:
قربانی دارای احکام و آدابی است به قرار زیر:حکم قربانی:قربانی از نظر امام ابوحنیفه(رح) وجمعی دیگر، واجب است، چنان که الله بدان دستور میدهد: «فَصَل لِرَبِّکَ وَانْحَرْ». (پس [بشکرانه آن همه نعمتها] برای پروردگارت نماز بگزار و قربانی کن!)
پیامبر(ص) فرمودند: «مَنْ کَانَ لَهُ سَعَهٌ وَلَمْ یُضَحِّ فَلاَ یَقْرَبَنَّ مُصَلاَّنَا».[صحیح المستدرک] ♦️ترجمه: هرکس توان مالی دارد و قربانی نمی کند به عیدگاه ما حاضر نشود.
قربانی بر چه کسی واجب است؟بر کسی واجب است که صاحب یک نصاب شرعی باشد (اگر به قدر نصاب که طلا ۸۷ گرام است داشت قربانی به اتفاق همه، بر او حتمی است و اگر کمتر داشت که به قدر نصاب نقره که ۱۴۰ مثقال است یا معادل آن که امسال نزدیک به پنجاه هزار افغانی برآورد شده است داشت خوب است که اقدام به قربانی کند.
معادل نصاب مذکور از مال تجارت و یا هر آنچه که اضافه از احتیاجات اصلی زندگی است، هم نصاب گفته می‌شود.
احتیاجات اصلی زندگی که عبارت است از: مسکن، لباس، اساسیه منزل، وسیله سواری و سلاحی که بخاطر محافظت خود دارد در نصاب محسوب نمی‌شود.
♦️نکته: نداشتن مسکن وکرایه نشین بودن و یا وسیله سواری نداشتن، در صورتی که صاحب نصاب باشد مانع واجب شدن قربانی نمی شود. اما اگر قبل از ایام عید، سرمایه اش را به خرید این ها مصرف کرد، بر او قربانی واجب نمی شود.
البته به مقدار قرض، از نصاب کم می‌شود.
♦️صدقه کردن قیمت قربانی، به عوض قربانی از شخص غنی هرگز جای قربانی را نگرفته و وجوب قربانی را از ذمه اش ساقط نمی سازد. البته اگر ایام عید سپری شد و -روی هر علتی- قربانی نکرد، آنگاه که دیگر امکان قربانی باقی نمانده است، به ناچار قیمت آن را باید به فقراء بدهد.
حکم قربانی برای کسی که صاحب نصاب نیست:
کسی که به اندازه‌ی نصاب شرعی، پول یا سایر اموال را نداشته باشد، قربانی برایش واجب نیست. مگر اینکه نذر کرده باشد.الفاظ نذر عبارت است از جملاتی مانند: بگردنم گرفتم، برایم واجب باشد، برایم نذرباشد.. البته بخاطر باید داشت که گوشت حیوان قربانیِ نذر شده، حکم مال زکات را دارد؛ پس صاحبش از آن خورده نمی تواند و به اغنیاء نیز داده نشده؛ تنها باید به فقرا اختصاص دارد.گفته های آتی نذر نیست: امسال قربانی می‌کنم… نیت کردم.. تصمیم گرفتم..
سن قربانی:
اقلاً باید گاو: دو ساله، شتر: پنج ساله وگوسفند: یک ساله باشد. البته برّه اگر شش ماهه اش رشد یکساله را داشتت هم روا است.
گوسفند از یک‌نفر وگاو وشترتا7نفر هم در آن شریک شده می توانند.ذبح، باید به نیکی انجام گیرد:پیامبر(ص) فرمودند: «الله(ج) انجام درست و دقیق در هر کار را لازم ساخته است.. پس وقتی ذبح می کنید، نیکو ذبح کنید. باید کاردتان را خوب تیز کنید و حیوان را راحت سازید». [صحیح مسلم]
سالم بودن قربانی از عیب‌ها:
قربانی که هدیه‌ای برای الله(ج) است، باید از عیوب پاک باشد. از پیامبر(ص) سوال شد: «مَاذَا یُتَّقَى مِنَ الضَّحَایَا؟ فَأَشَارَ بِیَدِهِ فَقَالَ: «أَرْبَعًا: الْعَرْجَاءُ والبین ظلعها، والعرواء الْبَیِّنُ عَوَرُهَا؛ وَالْمَرِیضَهُ الْبَیِّنُ مَرَضُهَا؛ وَالْعَجْفَاءُ الَّتِی لَا تَنْقَى [لَا مُخَّ لَهَا]» [روایت ازترمذی به درجه صحیح]
♦️ترجمه: از کدام گونه قربانی باید اجتناب شود؟ فرمودند: از چهار گونه: از حیوانی که مصاب به لنگیِ نمایان، کوریِ عیان و بیماری فاحش باشد و نیز از حیوانی که از فرط لاغری، استخوانش مغز نداشته باشد.
سهم فقراء:
مستحب است که اقلاً یک‌سوم گوشت قربانی به فقرا داده شود. بی‌شک حالت وخیم اقتصادی کنونی، می‌طلبد تا به فقرا بیشتر داده شود. در حدیث است که پیامبر(ص) در سال نهم هجری که نیاز شدید به گوشت بود، اعلان کردند که نباید گوشت قربانی بیش از سه روز ذخیره شود [بلکه مازاد از مصرف سه روز، به نیازمندان توزیع گردد].[صحیح مسلم، حدیث شماره: 1970)
دقت در شناخت فقیر:
غالباً فقیر واقعی سوال نمی‌کند و بسا همه چیز را سائل‌ها می‌برند؛ پس در شناسایی فقیرِ واقعی دقت کنید. وصد البته، فقرا و پریشان‌حالانی که از اقوام و همسایگان و بیجاشدگان باشند و نیز لیلیه‌های مدارس دینی که صدها طلبه فقیر را غذا می‌دهند، از دیگران اولویت دارند.
نیابت در قربانی:
رواست اگر حیوان قربانی را به خانواده فقیری بدهید تا به نیابت از شما آن را ذبح نموده و گوشت آن را برای خود مصرف کنند.
آغاز وپایان وقت قربانی:
اگر قربانی جلوتر از وقت معینش و یا دیرتر از آن ذبح شود، هرگز قربانی بشمار نمی‌رود.
آغاز وقت قربانی بعد از نماز عید است.
پیامبر(ص) فرمودند: «مَنْ ضَحَّى قَبْلَ الصَّلَاهِ، فَإِنَّمَا ذَبَحَ لِنَفْسِهِ، وَمَنْ ذَبَحَ بَعْدَ الصَّلَاهِ فَقَدْ تَمَّ نُسُکُهُ، وَأَصَابَ سُنَّهَ الْمُسْلِمِینَ… قال البراءبن عازب: ذَبَحَ أَبُو بُرْدَهَ قَبْلَ الصَّلَاهِ، فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «أَبْدِلْهَا». [روایت ازصحیح مسلم]
♦️ترجمه: هرکس قبل از نماز عید ذبح کند، برای خود ذبح کرده است و هرکس بعد از نماز عید ذبح کند، قربانی‌اش کامل است و روش مسلمانها را دریافته است.. برّاء(رض) می‌گوید: پیامبر(ص) به ابوبرده(رض) که قبل از نماز عید ذبح کرده بود گفتند: باید به عوض آن، حیوان دیگری را قربانی نمایی!.پایان وقت قربانی: نزد امام ابوحنیفه و جمعی دیگر، تا قبل ازغروب روزسوم است: امام مالک درموطایش از نافع از ابن عمر روایت کرده است که گفت: «الْأَضْحَى یَوْمَانِ بعد یَوْم الْأَضْحَى».
♦️ترجمه: قربانی، تا دو روز بعد از روز عید است.
احکام پوست:
پوست –یاقیمت آن بعدازفروش- و نیز پشم حیوانی که یلمه شده است صدقه می‌شود ویا از آن چیز کارآمدی خریده شده ووقف می گردد.
♦️نکته: پوست حیوان، یا چیزی از اجزای قربانی را به مزد قصاب دادن روانیست. (مزد قصاب باید از جیب داده شود).
حکم یلمه کردن قربانی:
یلمه یا بریان‌کردن حیوان -بعد از کندن پشم آن- هیچ اشکالی ندارد و امسال که پوست بی‌ارزش است، خوب است که یلمه شود.
قربانی از عوض متوفی:
اگر متوفی در حیات خود، وصیت کرده باشد اجرای آن از مالش واجب است، ورنه، در مستحب بیش نیست.
