از ادب تا بصیرت؛ مرز نقد و تخریب در گفت‌وگوی دینی
نویسنده: حمزه خان بیگی
در روزگاری که زبان‌ها تیزتر از شمشیر شده‌اند و نقدها گاه به مرز تخریب می‌رسند، بازخوانی سخن ژرف امام مالک رحمه‌الله، نوری‌ست بر تاریکی‌های گفت‌وگوی دینی:
«إذا جاءک أحدٌ یسبّ العلماء، فاعلم أنه شیطانٌ یرید أن یفسد علیک دینک»
«هرگاه کسی نزدت آمد و به دشنام‌دادن به علما پرداخت، بدان که او شیطانی‌ست که می‌خواهد دینت را تباه سازد.»
این عبارت، نه فقط هشدار اخلاقی، بلکه نقشه‌ی راهی تربیتی برای حفظ سلامت فضای دینی و اجتماعی‌ست. بیایید آن را در سه محور بنیادین بررسی کنیم:
جایگاه علما در منظومه‌ی دینی
علما در فرهنگ اسلامی، وارثان انبیا هستند؛ آنان که چراغ فهم دین را روشن نگه می‌دارند و راه هدایت را می‌نمایانند. بی‌احترامی به آنان، بی‌احترامی به سنت نبوی و میراث معرفتی اسلام است.
قرآن کریم می‌فرماید:
“یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَالَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ” ( مجادله، آیه ۱۱)
«خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند و آنان را که علم یافته‌اند، درجاتی بلند می‌بخشد.»
و سعدی شیرازی چه زیبا گفت:
«علم، چراغ راه است و عالم، فانوس شب تار.»
دشنام به علما؛ ابزار شیطان برای فساد دین
نقد علمی، نشانه‌ی رشد فکری‌ست؛ اما ناسزا و تحقیر، نشانه‌ی انحراف. شیطان، با تضعیف مرجعیت دینی، اعتماد مردم را به اهل علم می‌زداید و بذر فتنه را در دل‌ها می‌کارد.
پیامبر اکرم ﷺ فرمود:
«مَن لَم یُوقّر کبیرنا، ولَم یرحم صغیرنا، ولم یعرف لعالمنا حقه فلیس منا» (مسند احمد، حدیث صحیح)
«کسی که بزرگ‌ترمان را احترام نگذارد، کوچک‌ترمان را رحم نکند، و حق عالم ما را نشناسد، از ما نیست.»
این حدیث، مرز ایمان و بی‌ادبی را روشن می‌سازد؛ و نشان می‌دهد که ادب، شرط ورود به جامعه‌ی ایمانی‌ست.
زبان؛ ابزار ساختن یا ویران‌کردن
زبان، آیینه‌ی دل است. اگر مهار نشود، می‌تواند دین را از درون تهی سازد. تخریب شخصیت‌های دینی، فضای گفت‌وگو را آلوده می‌کند و مسیر اصلاح را می‌بندد.
قرآن کریم می‌فرماید:
«وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا» ( بقره، آیه ۸۳)
«و با مردم سخن نیکو بگویید.»
و مولوی در مثنوی معنوی می‌سراید:
«زبان خلق، تیغ بی‌نیام است
چو در دل رفت، جان را ناتمام است»
ادب، مقدمه‌ی بصیرت
فرموده‌ی امام مالک رحمه‌الله، دعوتی‌ست به حفظ حرمت اهل علم و هشداری‌ست نسبت به کسانی که با زبان تند و بی‌ادب، در پی تخریب چهره‌های دینی‌اند. چنین رفتارهایی نه نشانه‌ی غیرت دینی، بلکه نشانه‌ی انحراف از مسیر بصیرت، حکمت، و ادب اسلامی‌ست.
جامعه‌ای که در آن نقد با ادب همراه باشد، بستری‌ست برای رشد، همدلی، و تعالی. و جامعه‌ای که در آن زبان‌ها آلوده به تحقیر و دشنام باشد، در مسیر فتنه و فساد گام نهاده است.
