راه‌های علاقه‌مندسازی کودک به کتاب
نویسنده: استاد عبدالرحمن عزام
پیش‌درآمد
علاقهٔ کودک به کتاب، از امور مهمی است که شخصیت آیندهٔ فرزندان‌مان در گرو آن است؛ لذا برانیم تا در سطور زیر، راه‌های علاقه‌مندسازی کودک به کتاب را بر شماریم تا ضمن تمرین آن با فرزندان‌مان در زندگی روزمرهٔ خویش، آیندهٔ روشنی برای آنان رقم زده و نسل کتاب‌خوان و کتاب‌دانی برای آیندهٔ کشور پرورش دهیم.
اول؛ نمونۀ عملی
الگوهای عملی نقش مؤثر و عمیقی در تکوین شخصیت کودک دارند. بنابراین، بایسته است در عرصۀ مطالعه و علاقه‌مندی به کتاب نیز برای وی نمونههایی عملی تقدیم گردد؛ لذا بر پدر و مادر و مربی است تا قسمتی از وقت خویش را به مطالعه و تورق کتاب تخصیص دهند تا با این امر فرصتی به کودک دست دهد که آنان را در حال مطالعه مشاهده نماید و ناخواسته با تأسی به آنان خود در پی ارتباط با کتاب برآید و دستی به کتاب دهد و کتاب بخواند.
دوم؛ مطالعه برای کودک
می‌بایست پدر و مادر از آوان طفولیت همراه با فرزندشان بنشینند و برایش قصه بخوانند؛ با وجود این‌که ممکن است دران دوران کودک همۀ قصهها را در نیابد؛ اما این امر، رابطۀ محکم و مستحکمی بین او و کتاب و قصه ایجاد میکند که کمتر میتوان این رابطۀ عاطفی را هنگام بزرگ‌سالی دریافت.
سوم؛ زنده‌گی با کتاب
کتاب باید عنصری اساسی در زنده‌گی کودک باشد؛ طوریکه مجموعهای از کتاب‌ها و مجله‌ها و قصه‌های مناسب با سن‌وسالش برای وی تهیه گردد تا بتواند آنان را لمس کند و دست زند و زیرورو کند و از آوان کودکی با آن‌ها بازی کند و همیشه به دسترس وی قرار گیرد و در جایی نزدیک به وی جای‌گذاری شود و جزو اسباب بازی وی قرار داشته و سرگرمی همیشه‌گی‌اش باشد و همیشه با آن‌ها سروکار داشته باشد و با آنان سرگرم باشد.
چهارم؛ ارتباط با کتاب‌خانه
پدر و مادر باید همراه با کودک به بازدید از کتاب‌خانه‌ها و نمایش‌گاه‌های کتاب رفته و وی را به مطالعه و کتاب‌خوانی تشویق کنند تا خود برای خویش کتاب برگزیند و بخواند و رفته‌رفته خود با کتاب‌خانه پیوند پیدا کند و برای فراهم نمودن کتاب‌های مورد علاقه‌اش، به کتاب‌خانه‌ها سر بزند؛ در این میان پدر و مادر می‌توانند دیدوبازدید از کتاب‌خانه و نمایشگاه کتاب را با پیوندی عاطفی همراه سازند؛ طوری که با هر بار بازدید از چنین اماکنی، با وی به خرید شیرینی و حلوا و اسباب بازی و یا غذا خوردن به هوتل بروند و یا انجام کدام امر مورد پسند دیگری را با خرید کتاب و بازدید از کتاب‌خانه همراه سازند که علاقۀ وی به گردش و شیرینی و حلوا و اسباب بازی، او را با کتاب و کتاب‌خانه و نمایشگاه کتاب مرتبط سازد.
پنجم؛ مکانی مشخص
مکان مشخص و مورد پسندی برای کودک در خانه اختصاص داده شود که از نور و آرامش درخوری برخوردار باشد تا این‌که کودک کتاب بخواند و آن‌جا را دوست بدارد. می‌شود درین مکان میز و صندلی و نمادهای مناسب مربوط با کتاب و کتاب‌خوانی تعبیه شده باشد تا با هر بار دیدن آن مکان مشخص، کودک به یاد کتاب و کتاب‌خوانی و کتاب‌خانه بیفتد.
ششم؛ خرید کتاب با کودک
هنگامی که پدر و مادر و مربی برای خرید کتاب به کتاب‌خانه و فروش‌گاه و نمایشگاه کتاب می‌روند، کودک را نیز با خود ببرند و کتاب‌هایی نیز به انتخاب و گزینش وی تهیه و خریداری نمایند و پیشنهاد خرید پاره‌ای از کتب را به وی عرضه کنند و به وی فرصت دهند تا خود نیز دران باب تفکر کند و از روی فرصت، کتاب‌های پیشنهاد شده را انتخاب و خریداری نماید.
هفتم؛ گفتگو در باب کتاب
والدین در باب موضوعاتی که مطالعه می‌کنند، در خانواده صحبت نمایند و پاره‌ای از موضوعات را با هم‌دیگر مناقشه کنند تا هر کس دران موضوع، نظر خویش را ابراز دارد؛ اما این گفتگو در حضور کودکان صورت بگیرد تا آنان نیز نظریات خویش را درین گفتگو با جرأت بیان دارند و برای برازنده‌گی در نشست و گفت‌وگوهای آینده، با مطالعۀ بیشتر، آماده‌گی بهتری بگیرند.
هشتم؛ آموزش آیین خواندن و نوشتن
می‌بایست آیین و چه‌گونه‌گی مطالعه و نویسنده‌گی برای کودک و دانش‌آموز یاد داده شود تا بهتر و آسان‌تر بتواند به مطالعه و نوشتن بپردازد و از پرداختن به آن لذت ببرد و سبب شود تا با علاقه‌مندی، همیشه پیگیر این کنش باشد.
نهم؛ مطالعۀ آهسته و پیوسته
برای ارتباط دایمی و علاقۀ محکم کودک به مطالعه، مسیرِ آهسته و پیوسته با کتاب و کتاب‌خوانی با وی پیموده شود؛ طوری که نخست از کتاب‌های مصور آغاز شده و سپس از کتاب‌های مصور و نوشته استفاده شود تا رفته‌رفته به مطالعۀ کتاب‌های کامل نوشته بپردازد و از خلال مطالعۀ همیشه‌گی خویش، به کتاب‌های مورد علاقه‌اش برسد؛ آنگاه است که خود راه و مسیر خویش را به‌سوی افق‌های بلند دانش و بینش پیدا خواهد کرد.
دهم؛ توجه به علاقۀ کودک
عزام تیموری, [۲۰۲۳/۱۱/۱۳، ۱۴:۵۶] توجه به علاقه و پسند کودک، راهی است که او را با کتاب و کتاب‌خوانی عجین‌تر می‌سازد؛ بسا در نخستین مرحله پدر و مادر کودک خویش را علاقه‌مند داستان‌ها و اسطوره‌های حیوانی می‌یابند، سپس دیده می‌شود وی بیشتر به داستان‌های خیالی و افسانه‌ای گرایش دارد و بعد و بعد… لذا بایسته است تا گام‌به‌گام همراه با کودک در مسیر علاقه و انتخاب وی یک‌جا شد و کتاب‌های مورد علاقه و نیاز وی را فراهم نمود و از اجبار وی به مطالعۀ موضوعات و قصه‌هایی که نمی‌پسندد، اجتناب ورزید.
یازدهم؛ روایتِ حکایت
کودک به روایتِ قصه و حکایتی که خوانده‌است، ترغیب شود تا از خلال بیان آن، بال خیال وی گشوده شود و تا دوردست‌ها به پرواز درآید؛ اما باید توجه داشت که این امر به دور از هرگونه تکلف و تصنع و به شکل خودجوش باشد تا کودک احساس نکند که درین میان برنامه‌ای برای ترغیب وی به مطالعه روی دست گرفته شده‌است و گویا پدر و مادر در پی بازیچه قراردادن وی هستند.
دوازدهم؛ هم‌راهی با کتاب
همیشه کودک با کتاب همراه داشته شود. در کنار تلویزیون، اتاق بازی، کنار تخت خواب و دیگر اماکن رفت و آمد کودک، کتاب گذاشته شود تا وی با دیدن آن، به خواندن و ارتباط با کتاب ترغیب شود؛ اما نباید این امر بنا به اکراه و اجبار وی به خواندن و مطالعه باشد؛ چون این امر، از کودک فرد دوگانه‌ای می‌سازد که در حضور پدر و مادر به مطالعه می‌پردازد و در نفس‌الامر، هیچ گرایشی به کتاب و کتاب‌خوانی نداشته و آنگاه که عطف توجه‌شان از وی برداشته شود، هرگز به مطالعه نیندیشد و به کتاب‌خوانی برنگردد.
سیزدهم؛ استفاده از فرصت‌ها
با استفاده از فرصت‌ها و مناسبت‌های موسمی، دینی و ملی اعم از فصل‌های سال، ماه رمضان، ایام عید، استقلال کشور، بزرگ‌داشت از شخصیت‌های ملی، بازگشت از سفر و… برای کودک کتاب هدیه داده شود تا این امر جایگاه کتاب و علاقه به کتاب‌خوانی را در قلب و ذهن وی مانده‌گار و مستحکم نماید.
چهاردهم؛ اهمیت دهی به مطالعه
از آوان کودکی با آنان در باب اهمیت مطالعه و نقش آن در بنای شخصیت، رشد توانایی‌ها، و تعامل با امور مختلف در زنده‌گی صحبت شود.
پانزدهم؛ بازی‌های مطالعاتی
به هدف ارتباط و بهره‌وری کودک از کتاب، بازی‌هایی در زمینۀ مطالعه به کار گرفته شود؛ به عنوان نمونه، برای چند کودک کتاب‌های آسان و مناسب با سن و سال و توانایی‌های‌شان توزیع گردد و در زمان معینی به مطالعۀ شان بپردازند و سپس بعد از مطالعۀ دقیق، پرسش‌های مناسبی در باب نام کتاب و نام نویسنده و موضوع و مهم‌ترین مباحث مندرج در کتاب طرح گردد و در دسترس ایشان قرار گیرد تا به پاسخ این پرسش‌ها بپردازند و سرانجام برای بهترین رقابت‌کننده‌گان، جوایزی اعطا گردد تا به مطالعۀ بهتر و بیشتر تشویق و ترغیب گردند.
شانزدهم؛ تشویق به مطالعۀ درست
مهم‌ترین عامل علاقه‌مندی به کتاب و کتاب‌خوانی، مطالعۀ درست و روشمند است؛ لذا بایسته است تا به هدف علاقه‌مندسازی بهتر و بیشتر کودکان و دانش‌آموزان به مطالعه، روش‌های درست مطالعه به آنان آموزانده شود تا درست بخوانند و از مطالعۀ خویش لذت ببرند.
هفدهم؛ صبر و شکیبایی
والدین و مربیان می‌بایست صبور و شکیبا بوده و منتظر نتایج فوری و آنی راه‌کارهای داده شده در باب مطالعه و بهره‌وری از کتاب نباشند؛ زیرا اجبار و اکراه کودک به مطالعه، به مراتب مضرتر از کتاب نخواندن اوست؛ چون این امر، او را از بهره‌وری از کتاب دور می‌سازد و کسی که از کتاب بهره نبرد، در نخستین فرصت، از مطالعه دست می‌کشد و کتاب را کناری می‌نهد و چه بسا ممکن هرگز به آن برنگردد؛ لذا بایسته است تا پدر و مادر و مربی به هدف علاقه‌مندسازی کودک به کتاب و کتاب‌خوانی، برنامه‌ریزی دقیق و درستی روی دست داشته و آهسته و پیوسته با تلاش و تقلا مسیر خویش به‌سوی تعالی و ترقی را با نفس‌های طولانی بپیمایند تا روزی نه چندان دیر و دور، خود شاهد به آغوش کشیدن همای موفقیت خود و فرزندان و دانش‌آموزان خود باشند.
