راهکارهای مدیریت و کنترول صنف درسی
نویسنده: استاد عبدالخالق احسان
یکی از وظایف اساسی معلم، کنترول صنف می‌باشد، معلمان زیادی هستند که بر موضوع درسی شان تسلط دارند؛ اما چون صنف تحت اداره و کنترول شان نیست، نمی توانند درس خویش را درست تقدیم نموده و شاگردان را بفهمانند.
کنترول صنف یکی از دغدغه‌های اکثر معلمان، مسوولین اداری و تدریسی مکاتب و مدارس و حتی شاگردان و اولیای شان می‌باشد. اهمیت این قضیه از آن جهت است که اگر صنف درسی به یک محیط آرام و مناسب تبدیل نشده و تحت کنترول معلم قرار نگیرد؛ هیچ هدفی از اهداف آموزشی و تربیتی بر آورده نشده و گاهی صنف درسی به میدان بی نظمی و لاابالی گری و بروز خیلی از ناهنجاری اخلاقی مبدل می‌شود.
لذا نظر به اهمیت موضوع و نیاز جدی همه معلمان به اداره و کنترول خوب صنف درسی شان، خواستم راهکار های برای مدیریت صنف درسی از خلال مطالعه و تجربه هایم، خدمت معلمان عزیز تقدیم نمایم؛ امید است مورد استفاده قرار گرفته و با عملی ساختن این راهکار ها بتوانیم، صنوف درسی خویش را به گونه بسازیم که شاگردان با عشق و علاقه و سرشار از انگیزه و احساس وارد مکتب و مدرسه شده و تا رسیدن ساعت درسی مان، لحظه شماری کنند.
برخی فکر می کنند، برای اداره و کنترول کامل صنف، باید از دریچه ستیز و مقابله با شاگرد وارد شویم و از روز های اول درس به گونه ای با شاگردان تعامل کنیم که از ما ( معلمان) بترسند و برای شان اجازه حرف زدن و سوال کردن و به اطراف نگاه کردن حتی یک لحظه را ندهیم. این طرز تفکر سلطه جویانه، راه حل مناسبی نیست؛ چون یکی از موفقیت های معلم، ارتباط نیکو و شایسته با شاگردان می باشد و این گونه برخورد نه تنها که ارتباط را خراب می سازد؛ شاگردان را وادار می کند که با معلم مقابله بالمثل نموده و به دستوراتش عمل نکنند و همیشه تلاش نمایند تا به بهانه های معلم را مشغول بی نظمی های خویش ساخته و از هدف اصلی منحرفش نمایند.
عده‌ای فکر می کنند که راه حل کنترول صنف، ترس شاگردان از اداره مکتب و مدرسه می‌باشد، به این معنی که توقع دارند؛ هر شاگرد را با کوچکترین اشتباهی به اداره بفرستند و مسوول اداره یا سرمعلم، آنقدر شاگرد را لت و کوب کند که آثار تنبیه را شاگردان دیگر ببینند و درس عبرتی برای سایرین باشد. این راه کار نیز خیلی مؤثر نبوده و مشکلات آموزشی و تربیتی و انضباطی صنف را حل نکرده و بیشتر خواهد نمود.
برای کنترول و مدیریت مناسب صنف درسی، امور ذیل پیشنهاد می‌گردد:
- وضع قوانین و مقررات و تطبیق آن: یکی از راهکاری ها مؤثر ومناسب کنترول صنف، وجود قوانین و مقرارتی است که باید متناسب به صنف درسی وضع گردیده و به آگهی تمام شاگردان به صورت واضح و دقیق رسانده شود، خوب است که این مقررات به صنف نصب گردد تا روزانه شاگردان مسوولیت های شان را دانسته و وظایف شان را به خوبی انجام دهند و از طرفی معلم بتواند با رویت مقررات، تخلفات شاگردان گوشزد نماید. برای این که مقررات مؤثریت خود را داشته باشند؛ در قسمت تطبیق آنها باید از طرف معلم و اداره، جدیت وجود داشته باشد تا ابهت مقرره نزد شاگردان بماند و اگر در تطبیق قوانین سهل انگاری صورت گیرد یا تبعیض وجود داشته باشد؛ قانون ارزش واقعی خویش را از دست داده و بیهوده و سمبولیک جلوه می کند.
- تسلط بر مضمون درسی: اگر معلم به مضمون درسی مسلط نباشد و درس را به صورت واضح و قابل فهم ارایه نکند، کنترول صنف از اختیارش بیرون شده و بی نظمی ها و سرگوشی صحبت کردن آغاز می گردد؛ لذا به معلمان عزیز توصیه می کنم، مضمونی که توانایی تدریس آن را ندارید، انتخاب نکنید؛ اگر چه از طرف اداره وادار می شوید، این انتخاب نابجا و نادرست، شخصیت شما را خدشه دار کرده و مضامینی را که مسلط هستید؛ نیز نمی توانید به آن صنف تدریس نمایید؛ چون شاگردان اعتماد به شما را از دست داده اند و تا بتوانید، دوباره اعتماد شان را جلب کنید؛ خیلی فرصت می طلبد.
- تدریس مطابق پلان و آمادگی قبلی: اگر معلم وارد صنف شود و بپرسد: شاگردان عزیز! این ساعت درسی کدام مضمون را داریم؟ به این معنی است که استاد از همه چیز بی خبر است و شاگردان از بیخبری معلم سوء استفاده کرده و کنترول صنف را از اختیار معلم بیرون می کنند. عده از معلمان به این بهانه که فلان کتاب را چندین سال تدریس کرده اند می گویند: نیازی به آمادگی نداریم. معلم عزیر! شما می خواهید معلومات پنج سال قبل خویش را به خورد شاگردن بدهید! این کار درست نیست؛ بروید موضوع درس فردا را بخوانید و از لابلای مطالعات خویش، مسائل مرتبط به موضوع و بحث تکمیلی را آماده کرده و به همراه متن کتاب تقدیم نمایید تا اگهی شما نسبت به شاگردان بیشتر باشد؛ چون موضوعات متن کتاب را برخی از شاگردان می توانند، بفهمند.
- قاطعیت توأم با صمیمت: جدیت یکی از راهکارهای کنترول صنف درسی است که باید با مهربانی و صمیمیت همراه باشد؛ چون جدیت بدون مهربانی، نشانه خشونت و ضدیت با شاگرد است و اگر شاگرد احساس نمود که معلم با او ضد شده، تلاش می کند نظم صنف را برهم زند تا مورد توجه قرار گیرد و برعکس اگر معلم مهربان باشد و تصمیم قاطع نداشته باشد؛ صنف از کنترولش خارج شده و به دست شاگردان می افتد. معلم اگر نتواند با جدیت بدون خشونت، شاگردان را وادار به اجرای تکالیف و قوانین صنف کند؛ دیگر ابهت وشخصیتش مورد تردید قرار می گیرد.
- پرهیز از تهدید: برخی از معلمان بخصوص، معلمان تازه کار، فکر می کنند؛ یگانه راه کنترول صنف، تهدید و توبیخ می باشد؛ در حالی تجربه ثابت نموده، معلمی که بیشتر تهدید می کند، صنفش بی نظم ترین است؛ تهدید نه تنها مشکل را حل نمی کند؛ بلکه خودش مشکل زا است. به یقین بدانید که بین هشدار منصفانه و تهدید بی فایده تفاوت فاحشی وجود دارد.
- نظم: اگر معلم نظم نداشته باشد و به تأخیر وارد صنف شده و ظاهرش نمادی از بی نظمی باشد؛ چگونه انتظار دارد که شاگردانش منظم بوده و هیچ نوع اخلالی در صنف به وجود نیاورند. حقیقت این است که معلم الگوی همه جانبه برای شاگردان می باشد و شاگردان تمام حرکات و سکنات معلم را زیر نظر داشته و از آنها الگو برداری می کنند. به یاد داشته باشید که شاگردان آنگونه که ما می خواهیم نمی شوند، بلکه آنگونه که هستیم می شوند.
- شروع و ختم موفقانه درس: باید شروع و ختم درس ما طبق برنامه از قبل تعیین شده باشد و بتوانیم محتوای درسی را که قرار است به شاگردان آموزش دهیم، درست تفهیم نماییم.
- نباید شاگردان بیکار بمانند: بیکار ماندن شاگرد به معنی جرقه اخلال و بی نظمی است، نباید معلم اجازه دهد، شاگردان بیکار بمانند و اخلال گری نمایند؛ این در صورتی ممکن است که معلم به تمام ساعت درسی برنامه داشته و طبق برنامه حرکت کند که با پایان ساعت درسی، وظایفش را تمام نموده و از صنف بیرون شود، نه این که ساعت درسی تمام نشده و معلم صاحب درس را تمام نماید و بر چوکی تکیه کند که درین صورت بی نظمی و شلوغی شاگردان از کنترولش بیرون می شود.
- ایجاد انگیزه: برخی از معلمان شکایت دارند که شاگردان هیچ انگیزه به درس خواندن ندارند؛ معلم گرامی! چه کسی انگیزه را ایجاد می کند؟ این مسوولیت شماست، برای شما می زیبد که به شاگردان تان انگیزه بدهید و از تمام وسایل و فرصت ها برای ایجاد انگیزه بهره بگیرید.
- در نظر داشت تفاوت های فردی شاگردان: این موضوع بر می گردد به شناخت دقیق معلم از تک تک شاگردان: وضعیت اقتصادی، خانوادگی، شغل والدین، توجه والدین به درس و تعلیم. توجه داشته باشید که بین شاگرد صنف چهارم و ششم تفاوت است چه رسد به شاگرد صنف اول و دوازدهم؛ اگر تعامل ما به همه شاگردان یکسان باشد، صنف به اخلال و بی نظمی دچار می گردد؛ البته در نظر داشت تفاوت های فردی به معنی تبعیض بین شاگردان نیست؛ بلکه این حکمت و فرزانگی معلم را می طلبد که تفاوت های فردی را در نظر داشته و بین شاگردان تبعیض قایل نشود.
در پایان نکاتی را در خصوص مدیریت صنف درسی خدمت خواننده های گرامی تقدیم می کنیم:
- ذهن خوانی نکنید از پیشداوری در باره شاگردان براساس تجربه قبلی که از آنها داشتهاید و نیز سابقه خانوادگی شان پرهیز کنید.
- گذشت را تمرین کنید. بهترین معلمان، فرصتهای دوبارهی زیادی به شاگردان خود می دهند و کدورتی از کسی به دل نمیگیرند.
- همیشه قوانین صنف را با ایمان قلبی کامل بیان کنید.
- هر چه قدر هم تحت فشار قرار بگیرید، سعی کنید سر رشته امور از دستتان خارج نشود.
- دائماً به خودتان گوشزد کنید که نامطبوعترین شاگردی که دارید، احتمالاً همانی است که به شما بیشترین نیاز را دارد.
- تمام اقدامات انضباطی خود را مستند کنید.
- وقتی عصبانی هستید، شاگردان را تأدیب نکنید. یا اگر بیش از حد خسته هستید، ورقهها را تصحیح نکنید.
- با چشمهایتان تأدیب کنید. نگاه نمیکشد؛ اما میتواند تأثیر دردناکی داشته باشد.
- برای هر کاری که در صنف انجام میدهید، دلیل داشته باشید، نه بهانه.
- حیطه مسؤولیت شما، تنها در داخل صنف نیست. اگر متوجه مشکلی در هر جای مکتب و مدرسه شدید، مشکل کس دیگری نیست، بلکه مشکل شماست.
- بین تعریف و انتقاد، تعادل برقرار کنید.
- سعی کنید چشم خود را به داشته های شاگردان بدوزید، نه به نداشته های آنان.
- همه به محرک نیاز دارند، تشویق نوعی محرک است.
- اگر شاگردان درسی راخوب بفهمند، ازآن درس و صنف راضی هستند.
- انتقاد سازنده را همیشه با بیان یکی از ویژگی های مثبت شاگرد آغاز کنید.
- رفتار را سرزنش کنید، نه شخصیت را. شمارا دوست دارم، اما کارشما را دوست ندارم.
- در وجود شاگرد ضعیف یا بی نظم، خوبی ها را بجویید و آن ها را تقویت کنید.
- بهداشت کلامی خود رارعایت کنید.
- تکالیف باید تابع توان شاگرد باشد نه مایه ی سرگرمی و نه مایه ی عذاب.
- آرام، خونسرد و حرفه ی بر خورد کنید.
- به جای ستایش از فرد انجام دهنده عمل، به تشویق عمل انجام شده بپردازید.
- ارتباطات چشمی را دست کم نگیرید.
- در صورت امکان، برخی رفتار های ناشایست را نا دیده بگیرید.
- قاضی عادلی باشید.
- از مقام خود سوء استفاده نکنید.
- نام شاگردان را به خاطر بسپارید و آنان را با احترام صدا کنید.
- قبل از شروع درس حواس شاگردان را متمرکز کنید.
- شاگردان را در پیدا کردن راه حل مشکلات شان یاری کنید.
- سمبلی از رفتار مطلوب باشید، ریا و تظاهر نکنید.
- به شاگردان فرصت فکر کردن بدهید.
منابع:
- الفبای مدیریت کلاس درس، نوشته: روبرت تی، ترجمه: دکتر محمد رضا سر کار آرانی
- رهبری معلم و مدیریت رفتار در مدارس، نوشته: بیل راجرز، ترجمه: دکتر سیدرضا افتخاری
- 501 نکته برای معلمان ، نوشته: دکتر رابرت دی ، ترجمه: دکتر مرتضی مجدفر
- مقاله: راهبردهای مدیریت کلاس درس کدامند؟ نوشته: مهدی زمانی
- مقاله: چگونه کلاس درس را اداره و کنترل کنیم؟ modares66.mihanblog.com
- مقاله: کلاس درس را چگونه اداره کنیم؟ طاهره میرزایی – کارشناس رشته مدیریت
